Dit boek ondersteunt je als student bij het verwerven van kritische denkvaardigheden en de daarbij behorende kritische, onderzoekende houding. Het woord ‘kritisch’ is afkomstig van het Griekse werkwoord ‘krinein’ , dat ‘onderscheiden’, ‘beslissen’, ‘oordelen’ betekent. Deze positieve betekenissen zitten dan ook vervat in het begrip ‘kritisch denken’. ‘Kritisch’ heeft in dit verband dus niet de negatieve betekenis van ‘per definitie overal tegen zijn’. Ook wordt met ‘kritisch’ niet bedoeld het leveren van kritiek vanuit morele of politieke normen.

Het belang van kritisch kunnen en willen denken is onomstreden. Kritisch denken is nodig voor het goed doorlopen van een studie, voor het doen van onderzoek en voor een succesvolle loopbaan in de snel innoverende beroepspraktijk, waarin het steeds belangrijker wordt ‘evidence-based’ beslissingen te kunnen nemen. Ook voor het functioneren van burgers in een democratie en het voortbestaan van een democratie als zodanig is zelfstandige oordeelvorming vereist.

Alle reden voor de introductie in Nederland van een methodiek, die is ontwikkeld op basis van onderzoek en die op het gebied van ontwikkeling van kritische denkvaardigheden momenteel goed presteert, gemeten naar internationaal erkende standaarden. In deze methodiek, Kritisch Denken met Rationale genaamd, staat het oefenen van kritische denkvaardigheden door het maken van redeneerschema’s centraal, waarbij steeds een beroep gedaan wordt op je kritische, onderzoekende houding.

Rationale is de naam van het programma dat speciaal voor het maken van redeneerschema’s is ontwikkeld. Rationale is evenals dit boek een onderdeel van de methodiek Kritisch Denken met Rationale. De methodiek bestaat verder uit dat wat nodig is voor een cursus kritisch denken binnen een onderwijsinstelling, zoals oefeningen, PowerPointlessen, opdrachten met modelantwoorden en toetsen.

Dit boek bevat het theoretisch gedeelte van de methodiek. Het is zeker geen handboek en heeft geen pretenties op het gebied van informele logica of argumentatieleer. Wat is het wel?

Het eerste hoofdstuk bevat een beknopte introductie van het begrip kritisch denken en gaat in op hoe je leert kritisch te denken, wat de betekenis is van het maken van redeneerschema’s in dat verband, en hoe je als hulpmiddel daarbij Rationale kunt gebruiken. Ook zie je hoe je Rationale kunt gebruiken bij het opzetten en schrijven van een betoog.

Hoofdstuk 2 vormt de kern van dit boek. Hierin staat het uitgewerkte begrippenkader van deze methodiek: de zogenaamde Basisbegrippen. Deze begrippen - zo kort en bondig mogelijk beschreven - heb je nodig om je door oefening te kunnen bekwamen in verschillende denkvaardigheden. Je gebruikt deze begrippen ook bij het visualiseren van logische relaties binnen Rationale.

De Basisbegrippen zijn gerangschikt onder de belangrijke kritische denkvaardigheden: groeperen (ordenen van informatie), redeneren, analyseren, evalueren (van redeneringen of onderdelen daarvan) en structureren. Structureren is o.a. nodig bij het schrijven van een overtuigend betoog, waarbij je ook de andere vier vaardigheden toepast.

Definities van de termen uit de gehele methodiek - dus niet alleen de Basisbegrippen - staan in het derde hoofdstuk; enkele centrale begrippen zijn daarin ook schematisch weergegeven.

Het laatste hoofdstuk geeft aanwijzingen voor zelfstudie en oefening van kritische denkvaardigheden, bedoeld voor diegenen die los van een onderwijscontext hun kritische denkvaardigheden willen trainen.

De lijst met literatuur en verwijzingen wijst tot slot de weg voor verdere verdieping in kritisch denken. De algemene site bij de methodiek Kritisch Denken met Rationale is www.ReasoningLab.com en bevat links naar veel achtergrondinformatie.

De figuren in dit boek kun je aankikken, mocht je ze willen vergroten.