Een redenering kan op verschillende manieren mank gaan, soms op een volstrekt unieke en originele wijze. Maar het leven is niet altijd zo boeiend. Vaak gaan redeneringen mank op een bekende of gebruikelijke wijze. In dat geval zeggen we dat iemand zich schuldig maakt aan een drogreden.

Een drogreden is een veelvoorkomende manier van redeneren waarmee altijd of in ieder geval vaak iets mis is.

(De aanduiding ‘in ieder geval vaak’ is toegevoegd omdat een redenering die past in het patroon geen slechte redenering hoeft te zijn; deze heeft alleen dezelfde vorm als andere redeneringen die (veelal) slecht zijn.)

Verschillend gebruik van het woord ‘drogreden’

Een drogreden is een soort redeneerfout. Het woord ‘drogreden’ wordt echter ook vaak gebruikt om een redenering aan te duiden die toevallig past binnen een van de gangbare typen drogredenen. In dergelijke gevallen is de uitspraak ‘die redenering is een drogreden’ een verkorte variant van ‘die redenering bevat een drogreden’ of ‘die redenering is een voorbeeld van een drogreden’. Mensen gebruiken de term soms om op kleurrijke wijze een redenering te diskwalificeren. Als we in dergelijke gevallen zeggen ‘dat is een drogreden!’ zeggen we eigenlijk gewoon ‘dat is een slechte redenering’. Je moet ook niet vergeten dat de aard van drogredenen voor nogal wat polemiek zorgt onder logici, en wellicht tref je licht afwijkende definities aan van de term ‘drogreden’ als je kijkt in andere leerboeken.

Namen voor drogredenen

Omdat drogredenen veelvoorkomende en (doorgaans) ongeldige redeneringen zijn en het zinvol is om na te denken en van gedachten te wisselen over wat een redeneerfout is, hebben drogredenen namen gekregen. Veel van deze namen zijn nogal mysterieus, omdat ze oorspronkelijk uit het Latijn komen, bijvoorbeeld petitio principii (cirkelredenering) en argumentum ad hominem (op de man spelen).

Een voorbeeld van een drogreden: het is een veelvoorkomend probleem bij redeneringen dat een woord op een bepaalde manier gebruikt wordt in een reden, maar op een heel andere wijze in de stelling:

Lesbiennes zijn niet normaal, omdat ze slechts een kleine minderheid van de bevolking vormen, en een minderheid is niet normaal.

Als we ook maar enige logica willen ontdekken in deze redenering, dan moet het woord ‘normaal’ zoiets betekenen als goed of niet afwijkend. Maar in de redenering betekent de term ‘normaal’ eigenlijk alleen in de meerderheid. De redenering probeert je zover te krijgen in te stemmen met een controversiële stelling op basis van een niet-controversiële premisse, waarbij de betekenis van een cruciale term op slinkse wijze wordt veranderd.  

Omdat dit soort problemen vrij vaak voorkomt, heeft deze redeneerfout een naam gekregen: de ambiguïteitsdrogreden.

Welke drogredenen zijn er?

Tientallen drogredenen zijn geïnventariseerd en benoemd. Goede kritische denkers zijn vertrouwd met de meeste drogredenen, en gebruiken deze parate kennis bij het redeneren. Voor mensen die nog niet alle drogredenen op een rijtje hebben, zijn er prima overzichten te vinden op internet. Een van de beste is The Fallacy Files (www.fallacyfiles.org). Waarom meer weten over drogredenen? Kennis van drogredenen komt van pas bij het evalueren van redeneringen. In plaats van elke redenering met veel pijn en moeite te ontleden, kun je vaak direct herkennen dat iemand zich schuldig maakt aan een bepaald soort drogreden. Kennis van drogredenen helpt je daarnaast om fouten in je eigen redeneringen te voorkomen. Tot slot (dit hebben we niet gezegd, maar…) kun je drogredenen soms zelf gebruiken om overtuigender over te komen. Talloze drogredenen komen veel voor juist omdat ze verleidelijk zijn, dat wil zeggen veel mensen die naïef zijn in de kunst van het redeneren zullen er telkens weer intrappen. Daarom ook ‘bezondigen’ politici zich zo vaak aan drogredenen.