Kennis, vaardigheden en houding 

Een korte definitie van kritisch denken is: ‘de kunst van het juist oordelen’. Die beknopte definitie zal niet voor iedereen direct vanzelf spreken en vraagt om uitwerking. Wat kritisch denken is, is wellicht het beste duidelijk te maken door de kenmerken te beschrijven van de kritische denker. Deze – man of vrouw, we kiezen voor de mannelijke aanduiding – bezit namelijk specifieke kennis, vaardigheden en houding. 

De kritische denker kan, zoals ook in Basisbegrip 3 beschreven wordt, algemene denkprincipes en denkprocedures actief en competent toepassen, waardoor hij tot de grootst mogelijke betrouwbaarheid en nauwkeurigheid in zijn oordelen komt. Eenvoudiger gezegd: hij kent de principes en procedures van kritisch denken en kan die toepassen.

Een kritische denker poneert niet zomaar een stelling, maar baseert die op deugdelijke redenen gebaseerd op goede bronnen; hij evalueert de onderbouwing van beweringen, heeft oog voor mogelijke bezwaren tegen zijn stelling en kan die weerleggen. Daarmee kan hij tot een goed oordeel komen over wat hij moet geloven of wat hij moet doen. Een kritische denker is vaardig in het analyseren van beweringen van anderen, kan redeneringen in een tekst herkennen. Hij ziet ook wanneer die gebrekkig zijn, kan zwakke plekken in een betoog aangeven, verborgen veronderstellingen aan het licht brengen en drogredenen benoemen. 

De kritische denker kenmerkt zich door een open, onderzoekende houding – ook ten aanzien van zijn eigen opvattingen – en neemt niets op voorhand aan; hij is gericht op waarheid, bereid te wikken en te wegen in het opbouwen van een eigen betoog en in het beoordelen van andermans redenering. Hij is nieuwsgierig, weet dat zaken vaak niet zo zijn als ze zich in eerste instantie aan ons voordoen en staat open voor informatie die eigen opvattingen tegenspreekt. Hij heeft voorlopige opvattingen die telkens opnieuw gecorrigeerd kunnen worden. Hij weet dat ook hij, net als anderen, blinde vlekken heeft en houdt daar rekening mee.

Kortom: een kritische denker is iemand die scherp kan én wil denken en die goed kan én wil oordelen.