Het zogenaamde Konijnenprincipe is een van de eenvoudigste, maar tegelijk een van de belangrijkste en nuttigste regels van het redeneren. In informele bewoordingen komt het hierop neer:

Het Konijnenprincipe: in een stelling mogen geen konijnen uit de hoge hoed worden getoverd.

Meer letterlijk:

Iedere belangrijke term of woordgroep die voorkomt in de stelling van een enkelvoudige redenering moet ook voorkomen in een premisse van de redenering.

Figuur 2.12

Zie het voorbeeld over VitaGraan. Merk op dat de stelling de volgende belangrijke termen en/of woordgroepen bevat:

• VitaGraan
• is goed voor je

Merk verder op dat deze term en woordgroep ook in de premissen voorkomen, in dit geval zelfs elk in een eigen premisse. Deze stelling voldoet aan het Konijnenprincipe.

Figuur 2.13

Deze redenering komt veel meer overeen met de manier waarop mensen normaal redeneren. De stelling bevat de volgende termen en woordgroepen:

• De mensheid
• staat
• vooravond
• ramp

Geen van deze termen komt voor in de premissen. Het zijn allemaal konijnen uit de hoge hoed: ze verschijnen ‘uit het niets’ in de stelling. Bij deze redenering is er een grote afstand, een ‘sprong in de logica’, tussen de premisse en de stelling.

Waarom konijnen?

De naam van het Konijnenprincipe verwijst uiteraard naar de goochelaarstruc waarbij een konijn uit een hoed getoverd wordt. Hoe het er op het toneel ook mag uitzien, als er een konijn uit een hoed komt, zat het er al in. Konijnen verschijnen nu eenmaal niet uit het niets. Op dezelfde manier zul je, als je een stelling over ‘de mensheid’ wilt bewijzen, de mensheid ook moeten noemen in je premissen.

Waarom is het Konijnenprincipe belangrijk?

Als we ons aan het Konijnenprincipe houden, heeft dat diverse positieve gevolgen voor ons redeneren, doordat we:

• de premissen die de basis voor de stelling vormen volledig expliciet maken, en

• het verband tussen de premissen en de stelling versterken.

Kort gezegd, het Konijnenprincipe maakt redeneringen helderder en nauwkeuriger.

Uitdaging

Het Konijnenprincipe is een heel eenvoudig concept, maar het kan een uitdaging zijn om je eraan te houden. Om te beginnen glipt een goochelkonijn er snel tussendoor: terwijl we nietsvermoedend verder lezen, worden er soms ongemerkt nieuwe ideeën geïntroduceerd. Daarnaast is het soms een hele opgave om vast te stellen of het principe wel of niet is gevolgd. Is ‘de mensheid’ hetzelfde als ‘miljarden mensen’? Is het werkwoord ‘is’ in de context van het Konijnenprincipe een belangrijk woord in het eerste voorbeeld? Tot slot is het vaak niet eenvoudig om de stelling of premissen zodanig aan te passen dat aan het Konijnenprincipe wordt voldaan.

Gelukkig geldt ook hier, zoals bij de meeste vaardigheden: oefening baart kunst.