Basisbegrip 14: Beweringen verfijnen

Wat is een bewering verfijnen?

Wie een huis bouwt, heeft goede stenen nodig, die goed van vorm zijn en niet afbrokkelen. Zo is dat met redeneringen ook. Bedenk dat beweringen de bouwstenen van redeneringen zijn. Een betrouwbare redenering vraagt om heldere, betrouwbare beweringen.

Helaas formuleren mensen hun beweringen vaak slecht wanneer ze hun redenering proberen over te brengen. Om te doorzien hoe hun beweringen in elkaar steken – met andere woorden, deze te evalueren – moet je hun beweringen mogelijk verfijnen totdat ze duidelijk en welomschreven zijn.

Een bewering verfijnen betekent deze herformuleren totdat ze duidelijk en welomschreven genoeg is om de redenering te kunnen analyseren en evalueren.

Hoe verfijn je een bewering?

Om serieus kritisch ergens over te kunnen denken, moeten de betreffende beweringen mogelijk op verschillende punten worden verbeterd. Hieronder volgen zeven richtlijnen voor het verfijnen van beweringen.

In het ideale geval is een bewering

1. Stellend – bestaande uit één stellende zin.

2. Enkelvoudig – bestaande uit slechts één bewering.

3. Letterlijk – geen beeldspraak.

4. Nauwkeurig – zodat ze slechts in een beperkt aantal gevallen waar is.

5. Beknopt – zonder overtollige woorden of woordgroepen.

6. Eenduidig – zonder problematische andere betekenissen.

7. Emotioneel correct van toon – met de juiste mate van emotionaliteit gebracht.

Merk op dat beweringen de vorm van een zin hebben. Soms komt het verfijnen van een bewering domweg neer op het herschrijven van de zin waarin de bewering wordt gedaan in plaats van de bewering zelf.

Stellend

Zorg ervoor dat de bewering wordt uitgedrukt in de vorm van een welgevormde stellende zin.

Stellende zinnen zijn zinnen waarin we een uitspraak doen die waar of onwaar is.

Voorbeelden

		Bewering uitgedrukt in stellende zin	Opmerking
Is het ontbijt al klaar? Kook eens snel een eitje voor me!	Geen		Vragen en zinnen in de gebiedende wijs (opdrachten en instructies) zijn niet stellend; over het algemeen zijn ze geen bewering.
Willen wij soms een berg kernafval naast onze akkers?	Wij willen niet dat er kernafval wordt gestort in de buurt van onze akkers.		Retorische vragen drukken weliswaar een bewering uit, maar moeten worden geherformuleerd.
moet ontslag nemen	De minister van Justitie moet ontslag nemen.		Korte woordgroepen moeten worden uitgebreid tot volledige, stellende zinnen.
Pizza – modern, Amerikaans	Pizza is een modern Amerikaans gerecht.		Zorg ervoor dat de zin een volzin is.

Enkelvoudig

Herleid beweringen tot enkelvoudige beweringen. Daarmee bedoelen we:

Een enkelvoudige bewering bestaat uit slechts één bewering, dus slechts één gedachte die als waar wordt gepresenteerd. Een samengestelde bewering bevat meerdere afzonderlijke beweringen.

Dit is niet altijd even simpel, want sommige kennelijk samengestelde beweringen zijn in feite enkelvoudig, en andersom.

Voorbeelden

	Enkelvoudig of samengesteld?	Bewering(en)	Opmerking
Een belasting op goederen en diensten is niet meer van deze tijd en vormt een zware last voor het bedrijfsleven.	Samengesteld	Een dergelijke belasting is niet meer van deze tijd. Een dergelijke belasting vormt een zware last voor het bedrijfsleven.	Sommige beweringen bevatten meerdere afzonderlijke beweringen. Beweringen met het woordje ‘en’ erin zijn meestal samengesteld.
Liesbeth ging naar huis omdat ze zich schaamde.	Samengesteld	Liesbeth ging naar huis. Liesbeth schaamde zich. Liesbeths vertrek werd veroorzaakt door haar schaamtegevoel.	Soms bevat een bewering die enkelvoudig lijkt meerdere beweringen.
Als het regent wordt de wedstrijd afgelast.	Enkelvoudig	Als het regent wordt de wedstrijd afgelast.	Beweringen met ‘als’ erin zijn enkelvoudig. Ze bevatten weliswaar twee stellingen, maar geen van beide wordt als waar gepresenteerd. Alleen het verband ertussen wordt geponeerd.
Hij is gek of hij liegt.	Enkelvoudig	Hij is gek of hij liegt.	Beweringen met ‘of’ zijn ook enkelvoudig, aangezien de stellingen waaruit deze bestaan niet individueel als waar worden gepresenteerd.
Hij is noch getrouwd, noch gescheiden.	Samengesteld	Hij is niet getrouwd. Hij is niet gescheiden.	Beweringen van de vorm ‘noch … noch …’ komen neer op ‘niet … en niet …’.

Letterlijk

Probeer de bewering zo letterlijk mogelijk te maken en beeldspraak te vermijden.

Voorbeelden

Meer letterlijke vorm

Opmerking

Karl Kruszelnicki gooit alle astrologen op één hoop.

Karl Kruszelnicki behandelt alle astrologen alsof ze precies hetzelfde zijn.

De meer letterlijke vorm is minder kleurrijk, maar maakt de betekenis wel voor minder verschillende interpretaties vatbaar.

JERUZALEM – Afgelopen maandag zijn de vredesbesprekingen in het Midden-Oosten opnieuw op niets uitgelopen toen de gesprekken tussen Israëlische en Palestijnse kopstukken ontspoorden en tegen een viaduct aanknalden, waarna de resten nog urenlang nasmeulden totdat ze uiteindelijk onder het zand werden begraven.

JERUZALEM – Afgelopen maandag zijn de vredesbesprekingen in het Midden-Oosten opnieuw op niets uitgelopen toen de gesprekken tussen Israëlische en Palestijnse leiders mislukten.

Het is overigens onmogelijk om beeldspraak in zijn geheel te vermijden. Onze taal en manier van denken zitten vol beeldspraak. Letterlijkheid is een kwestie van gradatie. Het voornaamste is dat letterlijke taal de voorkeur krijgt boven beeldspraak.

Nauwkeurig

Zorg ervoor dat de bewering zo nauwkeurig mogelijk is.

Een bewering is nauwkeurig wanneer deze slechts in een beperkt aantal gevallen waar is.

Het tegenovergestelde van nauwkeurigheid is vaagheid.

Let op: het is meestal niet mogelijk of wenselijk om een bewering volkomen nauwkeurig te maken. De gewenste mate van nauwkeurigheid is afhankelijk van de situatie.

Voorbeelden

Nauwkeuriger

Opmerking

Het is vandaag nogal warm.

De temperatuur ligt vandaag rond de 30 graden Celsius.

Afhankelijk van de plaats, het jaargetijde en de spreker kan de eerste bewering betrekking hebben op een groot aantal temperaturen. De nauwkeurigere versie is nog steeds vrij vaag, maar wel minder, en zal in de meeste gevallen volstaan.

Het Oostenrijkse leger heeft het Oostenrijkse volk nooit teleurgesteld.

Het Oostenrijkse leger heeft nog nooit een slag verloren. Het Oostenrijkse leger heeft altijd goed gepresteerd.

Bij het nauwkeuriger maken van een bewering is het eventueel nodig om een keuze te maken tussen diverse alternatieve interpretaties, die qua waarheidsgehalte kunnen verschillen. In dit geval komt de tweede bewering het dichtst bij de waarheid.

Beknopt

Zorg ervoor dat de zin waarin de bewering wordt uitgedrukt zo beknopt mogelijk is.

Een zin is beknopt wanneer deze geen overtollige woorden of woordgroepen bevat.

Voor onze doeleinden is een woord of woordgroep overtollig wanneer deze niet van belang is voor de redenering. Een woord of woordgroep kan best iets toevoegen (nadruk, leesbaarheid, achtergrondinformatie, enzovoort), maar als hij niet iets wezenlijks bijdraagt aan de redenering, moet hij weg.

Voorbeeld

Beknopter

Opmerking

Hoe je het ook wendt of keert, het is overduidelijk dat een vermindering van de uitstoot van broeikasgassen meer positieve gevolgen met zich mee zal brengen dan negatieve. [28 woorden]

Minder uitstoot van broeikasgassen zal meer positieve gevolgen hebben dan negatieve. [11 woorden]

De beknopte versie is veel korter. Sommige nuances uit de oorspronkelijke versie zijn verloren gegaan, maar het is niet waarschijnlijk dat die betrekking hadden op de redenering waarvan deze bewering deel uitmaakt.

Eenduidig

Zorg ervoor dat de zin waarin de bewering wordt gedaan eenduidig (= niet-ambigue) is.

Een woord, woordgroep of zin is eenduidig wanneer deze binnen een bepaalde context slechts één duidelijke betekenis heeft.

Eenduidigheid is sterk afhankelijk van de context. De betekenis van een zin wordt deels bepaald door de woorden en structuur van de zin zelf, en deels door de situatie waarin deze wordt geproduceerd.

Ambigue bewering

Minder ambigue bewering(en)

Jacques schoot omhoog.

Jacques schoot met zijn geweer in de lucht. Jacques stond heel snel op.

Sars-virus in tranen gevonden [krantenkop]

Het Sars-virus is aangetroffen in traanvocht. Iemand heeft het Sars-virus huilend aangetroffen. [absurd]

Ambiguïteit en vaagheid lijken veel op elkaar, maar het verschil ertussen is belangrijk. Bij ambiguïteit zijn er meerdere betekenissen mogelijk, die echter elk op zich heel nauwkeurig kunnen zijn; bij vaagheid kan de bewering onder zeer uiteenlopende omstandigheden waar zijn. Zo is de zin ‘het is 39,45 graden’ bijvoorbeeld ambigu (want gaat het nu om graden Celsius of Fahrenheit?), maar beide betekenissen zijn desalniettemin erg precies.

Emotioneel correct van toon

Zorg ervoor dat de emotionele lading van de taal waarin de bewering wordt gedaan gepast is.

Voorbeelden

Emotioneel correct

Opmerking

De leugenachtige praktijken van het bedrijf vernietigen de levens van de werknemers.

De oneerlijke handelswijze van het bedrijf zorgt voor lagere salarissen.

Een al te grote emotionele lading moet worden verwijderd.

Milities die de steun van Indonesië hebben, hebben genadeloos duizenden Oost-Timorezen afgeslacht.

Soms is een sterke emotionele lading gepast.

De aanvallen leidden tot persoonlijk letsel onder non-combattanten.

Bij de bomaanslag werden diverse burgers verwond of gedood.

Soms moet er emotionele lading worden toegevoegd. Vaak worden eufemismen gebruikt om een emotionele bijklank te voorkomen. Soms is dat terecht, maar soms worden er belangrijke dingen door verdoezeld. ‘Toen de Zuid-Soedanese rebellenleider John Garang de Veiligheidsraad van de VN probeerde uit te leggen waardoor de burgeroorlog in zijn land was veroorzaakt, zei hij dat men er niet in was geslaagd om “de diversiteit in de juiste banen te leiden”. Zo kun je het ook zeggen. Maar je kunt ook gewoon zeggen dat de door Arabieren gedomineerde regering in Khartoem massale moord- en verkrachtingspartijen heeft georganiseerd onder etnische groepen die worden verdacht van steun aan rebellen.’ (The Economist, 25 november 2004)