Vaak is het redelijk om aan te nemen dat een bewering waar is, ook al worden er geen redenen voor of tegen gegeven. Stel bijvoorbeeld dat je in een restaurant zit en de ober zegt: ‘Het spijt me, maar er is vanavond geen scholfilet.’ In de meeste gevallen is het dan redelijk om de ober te geloven en te accepteren dat je de scholfilet misloopt. Met andere woorden, de basis waarop je accepteert dat de scholfilet op is, is de uitspraak van de ober waarin dat wordt beweerd.

Merk op dat de uitspraak van de ober geen redenering is. Door te zeggen ‘er is vanavond geen scholfilet’ heeft de ober geen bewijs geleverd dat de scholfilet op is, hij heeft dat slechts gezegd.

Figuur 2.10

Uitspraken van anderen zijn een van de verschillende soorten bases die je kunt hebben om een bewering zonder redenering te accepteren.

Een basis is een rationele ondersteuning voor een bewering anders dan een reden of bezwaar.

Andere bases zijn bijvoorbeeld opvattingen van deskundigen, persoonlijke ervaringen, algemene overtuigingen, voorbeelden en publicaties.

Bases evalueren

Hoewel bases geen redenering vormen, kan de mate waarin ze een bewering rationeel ondersteunen worden geëvalueerd. Ze kunnen we bijvoorbeeld evalueren in hoeverre een bepaalde uitspraak een basis is voor een aangevoerde stelling. We kunnen best accepteren dat er geen scholfilet is omdat de ober ons dat heeft verteld, maar geen weldenkend mens zou accepteren dat de opwarming van de aarde niet zeker is, omdat een woordvoerder van een oliemaatschappij dat beweert.

Normaal gesproken kijken we hoe sterk een redenering is. Ook bases zouden we als sterk of minder sterk kunnen evalueren, maar daarmee zouden we voor spraakverwarring kunnen zorgen, aangezien bases en redeneringen twee verschillende dingen zijn. Een goed alternatief is om bases te evalueren in termen van betrouwbaarheid: solide, twijfelachtig, waardeloos, enzovoort.

Als we evalueren hoe betrouwbaar een basis is, moeten we daarvoor de juiste criteria hanteren. Zo kan de betrouwbaarheid van een uitspraak als basis afhangen van verschillende vragen, bijvoorbeeld: is de persoon die de uitspraak doet betrouwbaar? Is hij oprecht? Heeft hij of zij kennis van zaken?

Bases omzetten in redeneringen

Een basis kan altijd worden omgezet in een redenering door deze expliciet te verwoorden in de vorm van een bewering of beweringen. Ik kan dus op basis van de uitspraak van de ober accepteren dat er geen scholfilet meer is, maar ik kan ook voor mezelf een redenering construeren zoals deze hieronder. Merk op dat de criteria waarmee de basis wordt geëvalueerd terugkomen in de toegevoegde premisse van de redenering.

Figuur 2.11

Regressie en eindpunten

Bases spelen bij het evalueren van redeneringen een belangrijke rol. Vaak wordt beweerd dat een kritische denker nooit een bewering accepteert zonder een goede redenering. Dat kan echter niet altijd het geval zijn, want dat zou leiden tot wat filosofen oneindige regressie noemen. Redeneringen bestaan uit premissen, die moeten worden geaccepteerd als we willen dat de redenering iets ondersteunt. Volgens dat principe moeten we dus eerst naar de redenering achter de premissen kijken, en ga zo maar door. Het lijkt erop dat een kritische denker dus nooit iets zal kunnen accepteren, omdat hij of zij oneindig lang bezig zal zijn met het onderzoeken van alle redeneringen. De regressie kan alleen worden doorbroken in gevallen waarin we redelijkerwijs mogen aannemen dat een bewering waar is zonder verdere redeneringen te onderzoeken. Die functie wordt vervuld door bases, die ons in staat stellen om – in ieder geval tijdelijk – op rationele gronden een bewering te accepteren zonder een expliciete redenering. Ze vormen de eindpunten van de procedure waarmee we bepalen of het al dan niet redelijk is om een bewering te accepteren.