Je bezit 500 euro, maar hebt 1000 euro nodig. Met minder kun je absoluut niet toe. Dus besluit je naar een casino te gaan. De vraag is: zet je al je geld in één keer in? Of verdeel je je 500 euro, bijvoorbeeld in tien briefjes van 50, en zet je die een voor een in?

Als je iets weet van kansberekening weet je het antwoord. Je maakt de meeste kans op 1000 euro als je al je geld in één keer inzet. Hoe vaker je gokt, hoe lager de kans is dat je je doel bereikt.

Maar de meeste mensen weten helaas weinig van kansberekening. Ze beschikken niet over deskundige kennis en kunnen het antwoord evenmin berekenen, dus vertrouwen ze op hun gevoel of intuïtie. Het interessante is dat de intuïtie van de meeste mensen ze dezelfde kant op stuurt en dat dat de verkeerde kant is. Verreweg de meeste mensen zeggen dat ze hun 500 euro in kleinere hoeveelheden zouden verdelen om deze vervolgens een voor een in te zetten. Dat is ‘veiliger’, denken ze. En in zekere zin klopt dat ook, want als je je eerste inzet verliest, heb je nog 450 euro over om in te zetten en je doel te bereiken. Dit soort veiligheid is echter niet het belangrijkste in een kunstmatige situatie als deze. In hun onwetendheid offeren mensen de kans op succes en het bereiken van wat ze echt nodig hebben op aan het bevredigen van een emotionele basisbehoefte. Dit is een voorbeeld van een cognitieve bias. 6

Een cognitieve bias is een universele, aangeboren neiging van mensen om op een bepaalde manier te denken, een manier die vaak tot slechte inschattingen van situaties leidt.

Als we denken, gebruiken we een orgaan dat het resultaat is van een evolutieproces van miljoenen jaren. Dat proces heeft onze hersenen gevormd om ons te helpen overleven in de context waarin onze voorouders leefden. En daaraan danken we ons buitengewoon subtiele, krachtige vermogen tot denken en waarnemen en zien we in een oogopslag dat die slanke, kronkelige vorm in de boom geen tak is maar een slang.

De evolutie heeft echter niet de abstracte wetten van de logica en waarschijnlijkheidsberekening in onze hersenen ingebouwd, noch het vermogen om die wetten in welke situatie dan ook toe te passen. Ook ontbreekt het ons aan de capaciteiten die we nodig hebben om het hoofd te bieden aan alle denkbare situaties die we tegenkomen in de moderne wereld, een wereld die in zoveel aspecten verschilt van de omgeving waarin we geëvolueerd zijn. Daarom kunnen die aangeboren, snelle en intuïtieve denkpatronen die doorgaans zo goed werken ons, heel voorspelbaar, op het verkeerde been zetten in situaties die in de omgeving waarin we nu leven helaas maar al te vaak voorkomen. In een casino bijvoorbeeld. Casino’s zijn instellingen waar meedogenloos misbruik wordt gemaakt van het verschil tussen de hersenen die de natuur ons gegeven heeft en de wiskundige wetten die ons financiële welzijn bepalen.

Onderzoek naar cognitieve bias

Het verschijnsel ‘cognitieve bias’ wordt al tientallen jaren diepgaand bestudeerd en heeft veel te danken aan het baanbrekende onderzoek van de beroemde psychologen Daniel Kahneman en Amos Tversky. De wetenschap heeft letterlijk tientallen voorbeelden ontdekt van het verschijnsel cognitieve bias. Ons denken wordt er op vele verschillende manieren door beïnvloed, van het inschatten van waarschijnlijkheden tot het herkennen van oorzakelijke verbanden en het verklaren van het gedrag van anderen. Het spreekt vanzelf dat er heel wat discussie is over de exacte aard en de omvang van de diverse vormen van cognitieve bias. Dat hoort nu eenmaal bij nauwgezet wetenschappelijk onderzoek. De hoofdlijnen laten aan duidelijkheid echter niets te wensen over:

• Het verschijnsel doet zich met grote regelmaat voor, soms heel subtiel, andere keren overweldigend, maar altijd onzichtbaar, tenzij we ons denken met andere ogen, zorgvuldig, bezien.
• Het verschijnsel is universeel (het geldt voor iedereen) en aangeboren (ingebakken in de structuur van onze hersenen).
• In sommige gevallen kunnen cognitieve vervormingen worden overwonnen met behulp van speciale training. In de meeste gevallen maken ze echter een onlosmakelijk deel van ons denken uit. Met training kunnen we deze vervormingen leren omzeilen of compenseren, als individu dan wel als gemeenschap. De wetenschap als geheel kan zelfs worden gezien als een enorm, geavanceerd hulpmiddel waarmee we ware kennis hopen te verwerven ondanks de beperkingen van onze cognitieve vermogens.
• De gevorderde kritische denker is bekend met de meeste of alle vormen van het verschijnsel cognitieve bias. Hij probeert deze tijdig te onderkennen, om vervolgens de nodige technieken toe te passen waarmee de negatieve effecten van dit onzichtbare en onwelkome mentale mechanisme tenietgedaan of beperkt kunnen worden.  

Zie ook: http://en.wikipedia.org/wiki/List_of_cognitive_biases  

---

6 Onder cognitie worden processen van denken en waarnemen verstaan waardoor kennis wordt opgeslagen en kan worden gereproduceerd of toegepast. Bias: vervorming, vertekening.