Een bezwaar is een speciaal soort reden, namelijk een reden die bewijs tegen een bewering levert.

Een bezwaar is een groep beweringen (ook wel premissen genoemd), die gezamenlijk het bewijs vormen dat een andere bewering onjuist is.

De speciale relatie tussen het bezwaar en de bewering kunnen we op verschillende manieren onder woorden brengen:

• Een bezwaar vormt bewijs tegen een bewering, dat wil zeggen, bewijst dat deze onjuist is.

• Een bezwaar is in tegenspraak met een bewering.

• Een bezwaar ondermijnt een bewering.

Bezwaren en redenen

Aangezien bezwaren bewijs vormen voor de onjuistheid van een bewering, kan een bezwaar vaak worden beschouwd als reden om aan te nemen dat het tegenovergestelde van de bewering waar is. Met andere woorden, een bezwaar tegen bewering C is een positieve reden om aan te nemen dat C ‘niet het geval is’ (dit wordt ook wel de negatie van C genoemd).

Over het algemeen zijn redenen makkelijker te hanteren dan bezwaren, dus geeft men de voorkeur aan de ‘reden’-vorm boven de ‘bezwaar’-vorm. In veel gevallen is het echter belangrijk dat de bezwaarvorm wordt gebruikt. Zo proberen we bijvoorbeeld bij een kritische evaluatie de redenering van een ander weer te geven en te evalueren. Als die persoon de redenering in de vorm van een bezwaar presenteerde, moeten we die ook als zodanig evalueren.

Bezwaren tegen redenen

Vaak lijkt het erop dat mensen geen bezwaar maken tegen een bepaalde bewering, maar tegen een reden. Het bezwaar is in feite ‘die reden telt niet’.

Bij nadere beschouwing kan een dergelijk bezwaar twee vormen aannemen. Om te beginnen kan het gaan om een bewijs voor de onjuistheid van de premisse (of een van de premissen). In dat geval kan het worden aangeduid als een premissenbezwaar – een bezwaar tegen een premisse. Daarnaast kan het bezwaar erop zijn gericht dat de premisse de stelling niet ondersteunt. In dat geval spreken we van afleidingsbezwaar. Elk afleidingsbezwaar kan in feite worden uitgewerkt als een bezwaar tegen een nog niet genoemde premisse.

Weerleggingen: bezwaren tegen bezwaren

Net zoals er bezwaren tegen een reden kunnen bestaan, kunnen er bezwaren bestaan tegen bezwaren. Deze worden weerleggingen genoemd. Een weerlegging levert het bewijs dat het oorspronkelijke bezwaar niet klopt. Net zoals bij bezwaren tegen redenen, kunnen we twee soorten weerleggingen onderscheiden: premissenweerleggingen en afleidingsweerleggingen.

Figuur 2.8  Premissenweerlegging                       Figuur 2.9  Afleidingsweerlegging

Verschil tussen bezwaren en (loutere) ontkenningen

Een echt bezwaar vormt het tegenbewijs voor een bewering en is daar dus niet alleen een afwijzing van. Als iemand bijvoorbeeld zegt: ‘Geld maakt gelukkig,’ en ik zeg: ‘Dat slaat nergens op,’ dan heb ik geen bezwaar gemaakt in de betekenis die wij hier hanteren. Ik heb alleen de juistheid van de bewering ontkend. Om bezwaar te maken moet ik informatie toevoegen die iemand langs rationele weg ervan zou kunnen overtuigen dat de bewering onjuist is. Ik zou bijvoorbeeld kunnen zeggen: ‘Er zijn volop statistische aanwijzingen dat – boven een bepaald minimum aan bestaansmiddelen – rijke mensen beslist niet gelukkiger zijn dan minder vermogende.’ Soms wordt een premisse openlijk ontkend, maar soms proberen mensen hun ontkenning te verhullen. Dan doen ze net alsof ze een goede reden hebben gegeven om de stelling van de hand te wijzen, maar bij nadere beschouwing hebben ze geen echt bewijs geleverd. 

Zie ook: Basisbegrippen Reden en Afleidingsbezwaar