De meeste mensen zullen wel bekend zijn met aannames, die we in dit verband als volgt preciseren:

Een aanname is een propositie waarvan iemand aanneemt dat deze waar is, zonder bewijs hiervoor te hebben geleverd of overwogen.

Erkende, expliciete en onuitgesproken (verborgen) aannames

De mate waarin we ons van aannames bewust zijn en ze erkennen kan verschillen.

‘ Ik heb geen chemotherapie nodig,’ zei Sonja. ‘Je moet nu eenmaal altijd optimistisch blijven. Bovendien krijg ik van mijn homeopaat natuurlijke medicijnen. Mijn homeopaat is een prima arts.’

• Sonja is zich er volledig van bewust dat haar overtuiging dat ze altijd optimistisch moet blijven een aanname is. Het is een erkende aanname, dat wil zeggen een aanname die als zodanig wordt onderschreven.
• Sonja zegt expliciet dat haar homeopaat een prima arts is, maar ze lijkt zich niet te realiseren dat ze daar geen bewijs voor heeft geleverd. De aanname is expliciet, maar wordt niet als zodanig erkend.
• Sonja zegt het niet expliciet, maar ze is er kennelijk zonder enige bewijsgrond van overtuigd dat de medische kennis van haar homeopaat ver genoeg strekt voor de behandeling van kanker. Deze aanname wordt niet expliciet vermeld en al helemaal niet als aanname erkend. Dergelijke aannames noemen we onuitgesproken. Ze worden ook wel verborgen genoemd, maar die term wordt vaak verkeerd begrepen, aangezien hij de indruk kan geven dat een aanname met opzet niet expliciet is gemaakt.

Waar komen we aannames tegen?

Zoals we in het voorbeeld hebben kunnen zien, komen aannames vaak voor in redeneringen en kunnen ze verschillende functies vervullen. Het is belangrijk dat we weten wanneer ze kunnen opduiken, want ze vormen gezien hun aard meestal de zwakste punten in een redenering. Als een redenering een cruciaal gebrek vertoont, is dat vaak een van de aannames. Aannames treffen we regelmatig aan in:

• Basispremissen. Een basispremisse vormt als het ware de ondergrond van de redenering, waarop verder geen redenen of bezwaren van toepassing zijn. Basispremissen (dat wil zeggen, zolang ze zelf geen basis hebben) zijn klassieke voorbeelden van aannames.
• Verborgen co-premissen. Een verborgen co-premisse is vrijwel per definitie niet bewezen en is vanuit het oogpunt van het publiek een onuitgesproken aanname.
• Bases. Een basis wordt meestal omgeven door een cluster van aannames, die meestal onuitgesproken blijven. Zo is Sonja’s basis om homeopathische middelen te gebruiken de (veronderstelde) deskundige mening van haar homeopaat dat dergelijke middelen heilzaam zijn. Daarbij neemt ze aan dat de deskundigheid van de homeopaat betrekking heeft op kanker en de behandeling daarvan.

Aannames identificeren

Het identificeren van de aannames in een redenering is een van de belangrijkste en een van de lastigste aspecten van het redeneren. Het vergt oefening, ervaring en veel verbeeldingskracht om alle aannames op te sporen zonder de fout te maken aan iemand aannames toe te schrijven die niet nodig zijn.

In het geval van onuitgesproken co-premissen kan kennis over de fundamentele structuur van redenen en bezwaren een belangrijke rol spelen bij het snel en accuraat vaststellen welke aannames een rol spelen.

Zie ook: Basisbegrippen Propositie en Basis